«Γνωρίστε μας, μη μας τρώτε»: Η Ισλανδία ψάχνει τουρίστες που να θέλουν να δουν τις φάλαινες, όχι να τις φάνε

Πάνω σε ένα πλοιάριο παρατήρησης φαλαινών που διασχίζει τα νερά του κόλπου Faxaflói, ανοικτά των νοτιοδυτικών ακτών της Ισλανδίας, μία ξεναγός παρακαλεί τους τουρίστες να μην τρώνε κρέας φάλαινας.

«Έχουμε μια εκστρατεία κατά της φαλαινοθηρίας εδώ», λέει η Estelle, η οποία εντοπίζει στο νερό φάλαινες και δελφίνια και τις δείχνει στους επισκέπτες από το σκάφος. «Είναι προτιμότερο συναντάς αυτά τα πλάσματα από κοντά παρά να τα τρως».

Η Ισλανδία είναι μία από τις λίγες χώρες στον κόσμο που κυνηγά φάλαινες για εμπορικούς σκοπούς και τον Φεβρουάριο ανακοίνωσε το σχέδιό της να τερματίσει την πρακτική αυτή, αρχής γενομένης από το 2024.

Η μειωμένη ζήτηση για κρέας φάλαινας, ιδίως από το 2019 που η Ιαπωνία ξεκίνησε εκ νέου φαλαινοθηρία, σίγουρα έπαιξε ρόλο στην απόφαση. «Είναι ελάχιστες οι ενδείξεις οικονομικού οφέλους από αυτή τη δραστηριότητα», έγραψε η Svandís Svavarsdóttir, υπουργός αλιείας της χώρας, στην εφημερίδα Morgunblaðið.

Η φαλαινοθηρία εξασκείται στα νερά γύρω από την Ισλανδία από τις αρχές του 1600, αλλά μόλις τον 19ο αιώνα τα ατμόπλοια και τα καμάκια επέτρεψαν σε αμερικανικές και ευρωπαϊκές εταιρείες να κυνηγήσουν τα πλάσματα αυτά σε μεγάλη κλίμακα.

Η Ισλανδία σταμάτησε την εμπορική φαλαινοθηρία το 1985 και την φαλαινοθηρία για επιστημονικούς λόγους τέσσερα χρόνια αργότερα, στο πλαίσιο του διεθνούς μορατόριουμ. Η εμπορική φαλαινοθηρία άρχισε πάλι το 2006 και υπό τις παρούσες συνθήκες επιτρέπεται η θανάτωση 209 φαλαινών στην Ισλανδία ετησίως, που αποστέλλονται στην Ιαπωνία, μαζί με 217 φάλαινες “Minke”, των οποίων το κρέας καταναλώνεται στην τοπική αγορά.

Από τότε που ξεκίνησε εκ νέου η πρακτική αυτή, μια ένωση ισλανδικών εταιρειών παρακολούθησης φαλαινών, με επικεφαλής τις μη κερδοσκοπικές οργανώσεις International Fund for Animal Welfare (IFAW) και IceWhale, αγωνίστηκαν για τον τερματισμό της. Η εκστρατεία έχει ως στόχο να αντιστρέψει το κλίμα στο κυνήγι φαλαινών στην Ισλανδία με σλόγκαν «γνωρίστε μας, μη μας τρώτε».

Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουν αρκετοί επισκέπτες, η φάλαινα δεν θεωρείται λιχουδιά από τους Ισλανδούς λέει ο Arni Finnsson, πρόεδρος της Ένωσης Προστασίας της Φύσης της Ισλανδίας, ο οποίος εργάστηκε για την εκστρατεία. Για την ακρίβεια, μόνο το 2% των Ισλανδών δηλώνουν ότι τρώνε τακτικά κρέας φάλαινας, σύμφωνα με την IFAW.

Αντιθέτως, οι μεγαλύτεροι καταναλωτές φάλαινας είναι τα περίπου 2 εκατομμύρια τουριστών που επισκέπτονται την χώρα κάθε χρόνο, νομίζοντας ότι πρόκειται για μια ισλανδική σπεσιαλιτέ. «Είχαμε τουρίστες που έβλεπαν φάλαινες και μετά ρωτούσαν πού θα μπορούσαν να πάνε και να τις φάνε», λέει η Megan Whittaker, επικεφαλής του οργανισμού παρακολούθησης φαλαινών Elding.

Η IFAW και η IceWhale εκπόνισαν ένα σχέδιο για να τερματιστεί αυτή η πρακτική. Το 2009, η IWAF ξεκίνησε μια από τις πιο επιτυχημένες καμπάνιας στη χώρα, ζητώντας από τους ανθρώπους να υπογράψουν μια κοινή δήλωση πως δεν σκοπεύουν να φάνε κρέας φάλαινας. Πλέον έχουν συγκεντρώσεi 175.000 υπογραφές.

Από το 2011, εθελοντές επισκέπτονται εστιατόρια, ζητώντας τους να σταματήσουν να σερβίρουν κρέας φάλαινα, και περισσότερα από 60 εστιατόρια έχουν χαρακτηριστεί «φιλικά προς τις φάλαινες». Η εκστρατεία μείωσε την κατανάλωση κρέατος φάλαινας από τους τουρίστες στην Ισλανδία κατά τα τρία τέταρτα, σύμφωνα με την IFAW, η οποία λέει ότι εξακολουθεί να κάνει τακτικές έρευνες για τους τουρίστες.

Η εκστρατεία «Γνωρίστε μας, μην μας φάτε» είχε μεγάλη επίδραση και στην κυβερνητική προσέγγιση της φαλαινοθηρίας, λέει η Belén García Ovide, ιδρύτρια της Ocean Missions, μιας ισλανδικής μη κερδοσκοπικής οργάνωσης που δεν συμμετείχε στη συγκεκριμένη εκστρατεία. «(σ.σ Οι πολιτικοί) έχουν συνειδητοποιήσει ότι μια φάλαινα που παραμένει ζωντανή αποφέρει περισσότερα οικονομικά οφέλη από μια νεκρή φάλαινα».

Η παρακολούθηση φαλαινών έχει μεταμορφωθεί μια επιχείρηση που ανθεί. Ένας στους πέντε τουρίστες στην Ισλανδία πληρώνει για να δει φάλαινες και η δραστηριότητα φέρνει στα ταμεία περίπου 12 εκατ. δολάρια ετησίως, σύμφωνα με το Animal Fund.

Οι τουριστικές επιχειρήσεις έχουν διαδραματίσει μεγάλο ρόλο στην εκστρατεία για τον τερματισμό της φαλαινοθηρίας. «Όλες οι εταιρείες παρακολούθησης φαλαινών κάνουμε προπαγάνδα», λέει ο Gísli Ólafsson, ιδιοκτήτης της Lakitours, που δραστηριοποιείται στα Westfjords της Ισλανδίας. Οι ξεναγοί του μιλούν για τη φαλαινοθηρία σε κάθε ταξίδι εδώ και δεκαετίες.

Οι εταιρείες αγωνίστηκαν για να διώξουν τους κυνηγούς φαλαινών από τον κόλπο Faxaflói, ο οποίος ήταν μια από τις πιο δημοφιλείς περιοχές κυνηγιού. «Βλέπαμε τις φαλαινοθηρικές βάρκες», λέει ο Whittaker. «Βλέπαμε τις [νεκρές] φάλαινες δεμένες στο πλάι του σκάφους να τις τραβούν. Και το λέγαμε στους τουρίστες».

Το 2017, ο υπουργός αλιείας ανακοίνωσε μια διευρυμένη «ζώνη απαγόρευσης της φαλαινοθηρίας», αναγκάζοντας τους κυνηγούς να δραστηριοποιηθούν σε περιοχές «πιο έξω στη θάλασσα», όπου είναι πιο δύσκολο να εντοπιστούν φάλαινες και η πρακτική καθίσταται οικονομικά ασύμφορη.

Όταν η Ιαπωνία επανέφερε την εμπορική φαλαινοθηρία το 2019, η ζήτηση για τις φάλαινες Ισλανδίας μειώθηκε. Και τα εργοστάσια επεξεργασίας κρέατος φαλαινών δεν μπόρεσαν να λειτουργήσουν κανονικά μέσα στην πανδημία.

Οι υπέρμαχοι της προστασίας του περιβάλλοντος αναζητούν τώρα νέους τρόπους για να καταστεί βιώσιμος ο «φαλαινοτουρισμός». Οι ομάδες παρακολούθησης φαλαινών έχουν συστήσει έναν κώδικα συμπεριφοράς, που περιλαμβάνει τη συμφωνία να μην κάνουν ξαφνικούς θορύβους,  και να προσεγγίζουν τα ζώα σιγά – σιγά, όχι όλα τα σκάφη ταυτόχρονα αλλά «κυκλικά».

Ωστόσο, δεν υπάρχει νομική υποχρώση για την τήρηση αυτού του προαιρετικού κώδικα, όπως συμβαίνει και σε άλλους προορισμούς παρακολούθησης φαλαινών, όπως η Νέα Ζηλανδία και ο Καναδάς. Ο Ovide θέλει οι πολιτικοί να αλλάξουν αυτή τη συνθήκη.

Οι επιστήμονες διερευνούν αν οι φάλαινες ταράζονται ή «στρεσάρονται» από τα τουριστικά σκάφη, μετρώντας τα επίπεδα κορτιζόλης στον οργανισμό τους και παρακολουθώντας τη συμπεριφορά τους. Η έρευνα, από τη φιλοζωική οργάνωση Whale Wise σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου και το Πανεπιστήμιο της Ισλανδίας, θα μπορούσε να οδηγήσει σε επικαιροποίηση του ισχύοντος κώδικα συμπεριφοράς, λέει ο Τομ Γκρόουβ, συνιδρυτής της Whale Wise.

«Θεωρώ ότι η παρακολούθηση φαλαινών είναι κάτι θεμελιωδώς καλό», λέει ο Grove. «Αλλά το θέμα είναι να την κάνουμε όσο το δυνατόν καλύτερη και όσο το δυνατόν πιο βιώσιμη».

Υπάρχουν ακόμη κάποιοι που εναντιώνονται στο σχέδιο για τον τερματισμό της φαλαινοθηρίας. Ο Kristján Loftsson, ιδιοκτήτης της Hvalur, μιας οικογενειακής επιχείρησης που ηγείται του κυνηγιού των φαλαινών τις τελευταίες δεκαετίες, δήλωσε στον Guardian ότι στόχος του είναι να συνεχίσει το κυνήγι όσο παραμένει νόμιμο. Ο ίδιος ξεκαθαρίσει ότι θα επιδοθεί σε φαλαινοθηρία για τέσσερις μήνες αυτό το καλοκαίρι, για πρώτη φορά μετά από τέσσερα χρόνια, ενώ αναμένεται να προσληφθούν έως και 150 άτομα για να εργαστούν στα φαλαινοθηρικά πλοία.

Η δημόσια υποστήριξη για τη φαλαινοθηρία έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια. Αλλά προς το παρόν, στο λιμάνι του Ρέικιαβικ, τα σκάφη που χρησιμοποιούνται για τη θανάτωση φαλαινών συνεχίζουν να πλέουν από κοινού με τα σκάφη που χρησιμοποιούνται για εκδρομές παρατήρησης φαλαινών.

«Μπορείτε να δείτε τις φαλαινοθηρικές βάρκες μπροστά από τη δική μας», λέει η Estelle καθώς το μικρό σκάφος βγαίνει στη στεριά. Οι τουρίστες αποβιβάζονται και περνούν δίπλα από τα ψηλά κατάρτια καθώς αναζητούν εστιατόρια «φιλικά προς τις φάλαινες».

Με πληροφορίες από Guardian