Η θαυμαστή και δύσκολη ανθρωποπαύση της πανδημίας: Τελικά ωφελήθηκαν τα ζώα και η φύση;
Μια τυπική άνοιξη, τα αναπαραγόμενα θαλασσοπούλια – και οι άνθρωποι που παρακολουθούν τα θαλασσοπούλια – συρρέουν στο Stora Karlsö, ένα νησί στα ανοικτά των ακτών της Σουηδίας.
Αλλά το 2020, η πανδημία της Covid-19 ακύρωσε την τουριστική περίοδο, ελαττώνοντας την ανθρώπινη παρουσία στο νησί κατά περισσότερο από 90%. Με τους ανθρώπους «άφαντους», οι θαλασσαετοί μετακόμισαν και ζουν σε μεγαλύτερους αριθμούς από το συνηθισμένο όπως διαπίστωσαν οι ερευνητές.
Αν και θα μπορούσε να αποτελεί ένα ξεκάθαρο «ηθικό δίδαγμα» για το πώς η φύση ανακάμπτει όταν οι άνθρωποι απομακρύνονται, τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι, αφού τα οικοσυστήματα είναι πιο περίπλοκα. Οι νέοι πολυάριθμοι αετοί πετούσαν πάνω από τους βράχους όπου ένας προστατευόμενος πληθυσμός πουλιών Uria aalge γεννούσε τα αυγά του, διώχνοντας τα μικρότερα πουλιά από τις φωλιές τους.
Μέσα στην αναστάτωση, μερικά αυγά έπεσαν από τους βράχους- άλλα αρπάχτηκαν ενώ οι γονείς έλειπαν. Η αναπαραγωγική επίδοση μειώθηκε κατά 26%, διαπίστωσε ο Jonas Hentati-Sundberg, θαλάσσιος οικολόγος στο Σουηδικό Πανεπιστήμιο Γεωργικών Επιστημών. Τα πουλιά αυτά «πετούσαν πανικόβλητα και έχασαν τα αυγά τους».
Η πανδημία ήταν και παραμένει μια παγκόσμια ανθρώπινη τραγωδία. Αλλά για τους οικολόγους, ήταν επίσης μια μοναδική ευκαιρία να μάθουν περισσότερα για το πώς οι άνθρωποι επηρεάζουν τον φυσικό κόσμο καταγράφοντας τι συνέβη όταν οι εκπρόσωποι του είδους υποχώρησαν απότομα από αυτόν.
Τα στοιχεία που συσσωρεύονται σκιαγραφούν ένα σύνθετο τοπίμο με φόντο την επιβράδυνση της ανθρώπινης δραστηριότητας, γνωστή ως «ανθρωποπαύση». Ορισμένα είδη επωφελήθηκαν σαφώς από την απουσία μας, αλλά κάποια άλλα είδη αντιμετώπισαν τεράστιες προκλήσεις μακριά από την ανθρώπινη παρουσία, την προστασία και τους πόρους που τους εξασφάλιζε το είδος μας.
«Οι άνθρωποι παίζουν αυτόν τον διπλό ρόλο», εξηγεί η Amanda Bates, επιστήμονας για την προστασία των ωκεανών στο Πανεπιστήμιο της Βικτώριας στον Καναδά. Ενεργούμε ως «απειλή για την άγρια φύση αλλά και ως φύλακες για το περιβάλλον μας».
Από την έρευνα προκύπτουν χρήσιμα διδάγματα για τη διαφύλαξη του περιβάλλοντος, λένε οι επιστήμονες, υποδεικνύοντας ότι ακόμη και οι μέτριας έκτασης αλλαγές στην ανθρώπινη συμπεριφορά μπορούν να έχουν τεράστια οφέλη για άλλα είδη. Αυτές οι αλλαγές θα μπορούσαν να είναι ιδιαίτερα σημαντικές, καθώς οι άνθρωποι ανεβάζουν και πάλι «στροφές» και τα καλοκαιρινά ταξίδια αυξάνονται, δημιουργώντας ενδεχομένως έναν «ανθρωποπαλμό» έντονης δραστηριότητας.
«Πολλοί άνθρωποι θα αισθανθούν ότι θέλουν να κερδίσουν τις χαμένες διακοπές τους (…) να ξαναπιάσουν το νήμα στη ζωή τους», λέει ο Christian Rutz, συμπεριφορικός οικολόγος στο Πανεπιστήμιο του St Andrews, ο οποίος εισήγαγε την έννοια της «ανθρωποπαλμού» σε πρόσφατη εργασία του. (Αυτός και ο Δρ Μπέιτς ήταν επίσης μέλη της ομάδας που επινόησε την «ανθρωποπαύση»).
«Οι άνθρωποι θα ταξιδέψουν και θα πρέπει να ταξιδέψουν και να απολαύσουν τη φύση», πρόσθεσε. «Αλλά νομίζω ότι ανεπαίσθητες βελτιώσεις στον τρόπο που λειτουργούμε, μπορούν να έχουν τεράστιο αντίκτυπο».
Τα καλά της ανθρωποπαύσης
Όταν χτύπησε η πανδημία, πολλά στοιχεία της ανθρώπινης καθημερινότητας πάγωσαν ξαφνικά. Στις 5 Απριλίου 2020 – την κορύφωση των lockdown λόγω πανδημίας – 4,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι, δηλαδή το 57% του πλανήτη, βρίσκονταν υπό κάποιου είδους περιορισμό μετακίνησης. Η οδήγηση μειώθηκε κατά περισσότερο από 40%, ενώ η εναέρια κυκλοφορία μειώθηκε κατά 75%.
Αυτές οι ξαφνικές αλλαγές επέτρεψαν στους ερευνητές να διαχωρίσουν τις επιπτώσεις των ανθρώπινων μετακινήσεων από όλους τους άλλους τρόπους με τους οποίους επηρεάζουμε τη ζωή άλλων ειδών.
«Γνωρίζουμε ότι οι άνθρωποι επηρεάζουν τα οικοσυστήματα αλλάζοντας το κλίμα, γνωρίζουμε ότι έχουν δραματικές επιπτώσεις αλλάζοντας τη χρήση γης, όπως η καταστροφή οικοτόπων και η κατασκευή εμπορικών κέντρων», λέει ο Κρίστοφερ Γουίλμερς, οικολόγος άγριας ζωής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Σάντα Κρουζ. Αλλά αυτή η συνθήκη τα εξαιρεί όλα αυτά και εστιάζει στις επιπτώσεις της ανθρώπινης κινητικότητας.
Με τους ανθρώπους να έχουν κλειστεί στα σπίτια τους – τα αυτοκίνητα κολλημένα σε γκαράζ, τα αεροπλάνα στα υπόστεγα, τα πλοία στις προβλήτες – η ποιότητα του αέρα και του νερού βελτιώθηκε σε ορισμένα μέρη, όπως διαπίστωσαν οι επιστήμονες. Η ηχορύπανση μειώθηκε στην ξηρά και κάτω από τη θάλασσα. Οι βιότοποι που είχαν διαταραχθεί από τον άνθρωπο άρχισαν να ανακάμπτουν.
Τον Μάρτιο του 2020, το Hanauma Bay Nature Preserve της Χαβάης, ένας δημοφιλής προορισμός για καταδύσεις, έκλεισε και παρέμεινε κλειστός για σχεδόν εννέα μήνες. «Η πανδημία μηδένισε τις επιπτώσεις των επισκεπτών», δήλωσε ο Ku’ulei Rodgers, οικολόγος κοραλλιογενών υφάλων στο Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας της Χαβάης.
Χωρίς τους κολυμβητές που ξεσηκώνουν ιζήματα, η διαύγεια των υδάτων βελτιώθηκε κατά 56%, διαπίστωσαν η Δρ Ρότζερς και οι συνεργάτες της. Η πυκνότητα του πληθυσμού των ψαριών, η βιομάζα και η ποικιλομορφία αυξήθηκαν σε νερά που προηγουμένως κυνηγούσαν ψαροντουφεκάδες.
Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι πολλά είδη είχαν μετακινηθεί σε νέες περιοχές, καθώς ο πανδημικός αποκλεισμός άλλαξε αυτό που οι οικολόγοι ονομάζουν «το τοπίο του φόβου».
«Όλα τα ζώα, ξέρετε, προσπαθούν να μην πεθάνουν», λέει η Kaitlyn Gaynor, οικολόγος στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας. Αυτή η προσπάθεια επιβίωσης τα ωθεί να κρατούν αποστάσεις από πιθανούς θηρευτές, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων. «Είμαστε θορυβώδεις (…) και μοιάζουμε με τους θηρευτές τους – και σε πολλές περιπτώσεις είμαστε οι θηρευτές τους», δήλωσε η δρ Gaynor.
Για παράδειγμα, τα πούμα που ζουν στα βουνά Σάντα Κρουζ της Καλιφόρνιας συνήθως ζουν και κινούνται μακριά από τις πόλεις. Αλλά μετά την έναρξη των περιορισμών το 2020, ήταν πιο πιθανό τα ζώα να επιλέξουν ενδιαιτήματα κοντά στα όρια του αστικού ιστού, όπως διαπίστωσαν ο Δρ. Γουίλμερς και οι συνεργάτες του.
Ο Δρ. Γουίλμερς υπέθεσε ότι τα πούμα ανταποκρίνονταν στις αλλαγές στο αστικό ηχοτοπίο, το οποίο συνήθως μπορεί να είναι γεμάτο από ανθρώπινη φλυαρία και τον θόρυβο των διερχόμενων αυτοκινήτων. «Αλλά μόλις αυτά τα ηχητικά ερεθίσματα εξαφανίζονται, τότε τα ζώα σκέφτονται: “Λοιπόν, ας πάμε να δούμε αν υπάρχει κάτι να φάμε”».
Λίγο βορειότερα, σε ένα σιωπηλό (για όσο κρατούσαν οι περιορισμοί) Σαν Φρανσίσκο, τα λευκά σπουργίτια άρχισαν να κελαηδούν με μικρότερη ένταση, αλλά η απόσταση στην οποία μπορούσαν να επικοινωνούν υπερδιπλασιάστηκε. Τα πουλιά άρχισαν επίσης να τραγουδούν σε χαμηλότερες συχνότητες, μια μετατόπιση που συνδέεται με καλύτερες επιδόσεις – και βελτιωμένη ικανότητα να υπερασπίζονται την περιοχή τους και να προσελκύουν συντρόφους. «Τα τραγούδια τους ήταν πολύ πιο “σέξι”», δήλωσε η Elizabeth Derryberry, οικολόγος συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο του Tennessee, Knoxville και συγγραφέας της μελέτης.
«Και αυτό έγινε εν μία νυκτί», πρόσθεσε. «Το οποίο κατά κάποιο τρόπο σου δίνει ελπίδα ότι αν μειώσεις τα επίπεδα θορύβου σε μια περιοχή, μπορείς να έχεις άμεσο θετικό αντίκτυπο».
Το κακό με την ανθρωποπαύση
Αλλά οι επιπτώσεις της απουσίας του ανθρώπου ποικίλλουν ανάλογα με τα είδη ζώων, τον τόπο και τον χρόνο.
Πολλαπλές μελέτες διαπίστωσαν ότι καθώς η κινητικότητα μειώθηκε την άνοιξη του 2020, ο αριθμός των άγριων ζώων που χτυπήθηκαν και σκοτώθηκαν από αυτοκίνητα επίσης μειώθηκε. Αλλά σύντομα ο αριθμός των συγκρούσεων αυξήθηκε ξανά, παρότι η κυκλοφορία παρέμεινε κάτω από τα κανονικά επίπεδα.
«Ανά χιλιόμετρο οδήγησης, συνέβησαν περισσότερα ατυχήματα κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τα οποία ερμηνεύσαμε ως αλλαγές στον χώρο των ζώων», λέει ο Joel Abraham, μεταπτυχιακός φοιτητής οικολογίας στο Πανεπιστήμιο Princeton και συγγραφέας της μελέτης. «Τα ζώα άρχισαν να χρησιμοποιούν τους δρόμους. Και τους ήταν δύσκολο να σταματήσουν, ακόμη και όταν η κυκλοφορία άρχισε να ανακάμπτει».
Τα λουκέτα φάνηκε να ενθαρρύνουν ορισμένα διεισδυτικά είδη. Στην Ιταλία, η δραστηριότητα των κουνελιών αυξήθηκε κατά τη διάρκεια της ημέρας και μπορεί να απειλήσει τους ντόπιους λαγούς. Σε άλλες περιπτώσεις, απλά σταμάτησε κάθε προσπάθεια να ελεγχθούν κάποια άλλα ζώα: για παράδειγμα, η πανδημία καθυστέρησε το προγραμματισμένο έργο για την εξάλειψη των γιγάντιων, αρπακτικών ποντικών από το νησί Gough, ένα σημαντικό τόπο για απειλούμενα θαλάσσια πουλιά στον Νότιο Ατλαντικό Ωκεανό.
Τα ποντίκια, τα οποία πιθανότατα έφτασαν με ναυτικούς του 19ου αιώνα, επιτίθενται και τρέφονται με ζωντανούς νεοσσούς, αφήνοντας συχνά μεγάλες ανοιχτές πληγές. «Τους έδωσα το παρατσούκλι “ποντίκια-βαμπίρ”», δήλωσε η Stephanie Martin, υπεύθυνη περιβαλλοντικής πολιτικής και πολιτικής διατήρησης για το Tristan da Cunha, το αρχιπέλαγος του οποίου αποτελεί μέρος η νήσος Gough. Πολλοί νεοσσοί υποκύπτουν στα τραύματά τους.
Οι επιστήμονες επρόκειτο να ξεκινήσουν μια φιλόδοξη προσπάθεια εξόντωσης των ποντικιών όταν χτύπησε η πανδημία, καθυστερώντας το έργο για ένα χρόνο. Κατά την περίοδο αναπαραγωγής που μεσολάβησε, με τα ποντίκια-βαμπίρ να οργιάζουν, δεν επέζησε ούτε ένας νεοσσός των απειλούμενων πουλιών του MacGillivray – που αναπαράγονται σχεδόν αποκλειστικά στο νησί Gough. «Χάσαμε μια ολόκληρη άλλη αναπαραγωγική περίοδο», παραδέχθηκε Martin. «Αυτό σήμαινε άλλη μια χρονιά χωρίς νεοσσούς».
Πρόκειται για άλλη μια αποτύπωση του διττού ρόλου της ανθρωπότητας: Τα ποντίκια βρίσκονται στο Gough μόνο επειδή τα πήγαν εκεί οι άνθρωποι. «Αλλά τώρα χρειαζόμαστε οπωσδήποτε τους ανθρώπους για να τα εξοντώσουμε», δήλωσε ο Δρ. Μπέιτς.
Αυτού του είδους οι επιπτώσεις στιβάζονται σε όλο τον κόσμο καθώς τα τοπικά προγράμματα προστασίας, εκπαίδευσης και παρακολούθησης ειδών διαταράσσονται ή στερούνται χρηματοδότησης. Σε πολλές χώρες η λαθροθηρία και το κυνήγι άγριων ζώων κορυφώθηκε, καθώς και η παράνομη υλοτομία και οι εξορύξεις.
Η οικονομική ανασφάλεια μπορεί να οδήγησε σε ορισμένες από αυτές τις δραστηριότητες, αλλά οι εμπειρογνώμονες πιστεύουν ότι σε μεγάλο βαθμό εντάθηκαν εξαιτίας των ελλείψεων στην ανθρώπινη προστασία, το μειωμένο προσωπικό σε πάρκα, ακόμη και την απουσία τουριστών, η παρουσία των οποίων συνήθως αποθαρρύνει την παράνομη δραστηριότητα.
«Δεν είμαστε όλοι οι κακοί της υπόθεσης», σχολιάζει ο Mitra Nikoo, βοηθός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Βικτόρια. «Στην πραγματικότητα κάνουμε πολύ περισσότερο καλό απ’ ό,τι μάς αναγνωρίζουμε».
Τα διδάγματα
Καθώς οι άνθρωποι επιστρέφουν στις παλιές τους συνήθειες, οι ερευνητές θα συνεχίσουν να παρακολουθούν την άγρια ζωή και τα οικοσυστήματα. Αν ένα οικοσύστημα που φαινόταν να επωφελείται από την υποχώρηση της ανθρωπότητας, πιεστή και πάλι από την ανθρώπινη κοσμοπλημμύρα, αυτό θα αποτελέσει ισχυρότερη απόδειξη της επίδρασής μας.
«Είναι αυτή η αντιστροφή της πειραματικής ή ημι-πειραματικής παρέμβασης που επιστημονικά επιτρέπει πραγματικά βάσιμες εκτιμήσεις για την εξέλιξη των περιβαλλοντικών διαδικασιών», δήλωσε ο Δρ. Rutz.
«Αν ενισχύσουμε τον ρόλο μας ως θεματοφύλακες και συνεχίσουμε να ελέγχουμε τις πιέσεις, τότε μπορούμε πραγματικά να γείρουμε την πλάστιγγα ώστε ο ρόλος του ανθρώπου στο περιβάλλον να είναι κυρίως θετικός», δήλωσε ο Carlos Duarte, θαλάσσιος οικολόγος στο Πανεπιστήμιο Επιστήμης και Τεχνολογίας King Abdullah στη Σαουδική Αραβία.
Για παράδειγμα, μια ομάδα ερευνητών διαπίστωσε ότι με τους παραθεριστές να μην ταξιδεύουν στο ελληνικό νησί της Ζακύνθου το καλοκαίρι του 2020, οι θαλάσσιες χελώνες καρέτα-καρέτα που φωλιάζουν εκεί πέρασαν περισσότερο χρόνο κοντά στην ακτή στα θερμότερα νερά που είναι ιδανικά για την ανάπτυξη των θηλυκών αυγών από ό,τι τα προηγούμενα χρόνια.
Τα αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι οι τουρίστες απωθούν τις θαλάσσιες χελώνες προς ψυχρότερα νερά, επιβραδύνοντας την ανάπτυξη των αυγών και ενδεχομένως μειώνοντας ακόμα και τον αριθμό αυγών, που γεννούν τα ζώα κατά τη διάρκεια της σύντομης περιόδου ωοτοκίας, δήλωσε η Gail Schofield, οικολόγος στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου και συγγραφέας της μελέτης.
«Πρόκειται για ένα πολύ στενό παράθυρο ευκαιρίας», δήλωσε η ίδια.
Η ανακοπή όλου του τουρισμού δεν είναι δυνατή, αναγνώρισε η ίδια. Αλλά ο καθορισμός ενός τμήματος της ακτογραμμής ως προστατευόμενου ενδιαιτήματος χελώνας και η απαγόρευση της κολύμβησης εκεί στις αρχές του καλοκαιριού θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντικό καταφύγιο για τα ζώα.
Όταν το Hanauma Bay Nature Preserve άνοιξε ξανά τον Δεκέμβριο του 2020, θέσπισε ένα νέο αυστηρό ανώτατο όριο για τους ημερήσιους επισκέπτες. Τώρα είναι κλειστό δύο ημέρες την εβδομάδα, από μία ημέρα που έκλεινε πριν από την πανδημία, δήλωσε ο Δρ Ρότζερς.
Άλλες αλλαγές θα μπορούσαν επίσης να αποδώσουν καρπούς, σύμφωνα με τους ειδικούς: Η κατασκευή διαβάσεων άγριας ζωής πάνω από αυτοκινητόδρομους θα μπορούσε να αποτρέψει θανάτους ζώων στην άσφαλτο, ενώ η επιβολή πιο αθόρυβων κινητήρων αυτοκινήτων και προπελών σκαφών θα μπορούσε να περιορίσει την ηχορύπανση στην ξηρά και στη θάλασσα.
«Κανείς δεν μπορεί πια να λέει ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε ολόκληρο τον κόσμο σε ένα χρόνο, γιατί μπορούμε», δήλωσε ο Δρ Μπέιτς. «Το κάναμε».
Πηγή: New York Times